Entre a Inércia Institucional e a Vulnerabilidade Sistémica: Compreender as Ameaças Invisíveis à Segurança dos Jornalistas

Autores

DOI:

https://doi.org/10.17231/comsoc.48(2025).6404

Palavras-chave:

segurança no jornalismo, assédio online, ações judiciais estratégicas contra a participação pública, teoria institucional, Letónia

Resumo

A investigação sobre a segurança dos jornalistas evidencia duas dimensões interligadas: os riscos físicos em zonas de conflito e os riscos menos tangíveis que afetam o desempenho em contextos considerados relativamente seguros. Na Letónia, como noutros países europeus, os jornalistas são alvo de humilhações online, assédio, discurso de ódio e ataques à sua credibilidade profissional. Perante este cenário, colocam-se duas questões centrais: quais são as perceções dos jornalistas relativamente aos riscos para a sua segurança? Estarão as instituições de média preparadas para prestar o apoio adequado? Este artigo analisa as perceções dos profissionais dos média letões relativamente a problemas de segurança associados ao trabalho e aos mecanismos disponíveis para mitigar o stress e os riscos. Foi seguida uma metodologia mista que integrou análise da literatura, um painel de Delphi em duas rondas a especialistas (25 e 23 participantes de média nacionais e regionais, organizações não governamentais e entidades ligadas ao jornalismo), oito entrevistas semiestruturadas com advogados e especialistas em direito dos média, estudos de caso de decisões judiciais e três grupos focais (com especialistas jurídicos, gestores de média e jornalistas de investigação). Os resultados revelam um ambiente de ameaças complexo, onde coexistem múltiplos riscos, mas as estruturas de apoio permanecem limitadas. Mulheres, repórteres regionais, jornalistas de língua russa e freelancers surgem como os grupos mais vulneráveis, enfrentando riscos de segurança influenciados tanto pela invisibilidade de grupo — quando as suas identidades profissionais não são devidamente reconhecidas — como pela preocupação com a invisibilidade — quando ameaças persistentes são normalizadas ou desvalorizadas. Embora algumas insuficiências institucionais resultem de restrições de recursos e da falta de competências jurídicas ou psicológicas, a relutância em agir e as práticas reativas fragilizam ainda mais as respostas organizacionais. A ausência de ação eficaz por parte das autoridades policiais e dos tribunais, a par do aumento das ações judiciais estratégicas contra a participação pública, reforça uma “cultura de impunidade”. Deste modo, emerge um paradoxo: a humilhação e o assédio online são omnipresentes e, por isso, normalizados, tornando-se efetivamente invisíveis apesar da sua persistência. Em contrapartida, os ciberataques e os processos estratégicos contra a participação pública são altamente visíveis, uma vez que afetam diretamente os interesses jurídicos e financeiros das empresas de média. Esta assimetria de visibilidade agrava a erosão da integridade profissional dos jornalistas e do seu papel social.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografias Autor

Anda Rožukalne, Faculty of Social Sciences, Rīga Stradiņš University, Riga, Letónia

Anda Rožukalne é professora e investigadora sénior na Faculdade de Ciências Sociais da Universidade de Riga Stradiņš, na Letónia. É doutorada em Sociologia dos Média, possui uma vasta experiência como jornalista, editora e investigadora nas áreas de comunicação de massas, jornalismo e estudos dos média. As suas áreas de especialização incluem a investigação em jornalismo, os efeitos dos média e da comunicação, a literacia mediática, a regulação e autorregulação dos média e os estudos de audiência. Desde 2011, os seus interesses de investigação têm-se centrado no desenvolvimento de ferramentas inovadoras, apoiadas por inteligência artificial, para a investigação de audiências e dos média, incluindo o índice de agressividade na internet. Rožukalne é autora de várias publicações educativas e académicas sobre diversas questões da comunicação pública, do jornalismo e dos média. Representa a Letónia no Media Pluralism Monitor da Comissão Europeia, no Euromedia Ownership Monitor e no estudo global Worlds of Journalism Study. É uma das fundadoras da Associação de Jornalistas da Letónia, membro do Conselho de Ética dos Média da Letónia e membro da Academia Europaea.

Alnis Stakle, Faculty of Social Sciences, Rīga Stradiņš University, Riga, Letónia

Alnis Stakle é professor auxiliar de Estudos de Comunicação na Universidade Riga Stradiņš. Ensina fotografia, análise de conteúdos visuais e literacia visual, sendo autor de vários artigos académicos publicados em revistas científicas. Os seus interesses de investigação atuais incluem cultura visual, fotojornalismo, literacia mediática e artes visuais. Enquanto artista especializado em fotografia, explora de forma crítica temas de representação visual, como traumas coletivos e pessoais, perdas, memórias e a materialidade da fotografia enquanto meio. Trabalhando tanto de forma documental como conceptual, as suas obras revelam como ideias sociopolíticas podem ser investigadas através da interação entre facto e ficção, bem como entre experiência coletiva e subjetiva.

Ilva Skulte, Faculty of Social Sciences, Rīga Stradiņš University, Riga, Letónia

Ilva Skulte é professora associada na Faculdade de Comunicação da Universidade Riga Stradiņš, na Letónia. Os seus interesses de investigação incluem teorias da comunicação, literacia mediática, jornalismo cultural, análise do discurso mediático e político, análise de textos (literários) e média, bem como estudos sobre literacia mediática e crianças.

Referências

Alley, R. (2010). The culture of impunity: What journalists need to know about international humanitarian law. Pacific Journalism Review, 16(1), 78–95.

Alloa, E. (2023). Invisibility: From discrimination to resistance. Critical Horizons, 24(4), 325–338. https://doi.org/10.1080/14409917.2023.2286865

Baroni, A., d‘Haenens, L., & Lo, W. H. (2022). Protecting journalists from harassment: Comparing existing protection mechanisms and the effects on democracy. In J. Trappel & T. Tomaz (Eds.), Success and failure in news media performance: Comparative analysis in the Media for Democracy Monitor 2021 (pp. 59–77). Nordicom. https://doi.org/10.48335/9789188855589-3

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa

Carlson, M. (2017). Journalistic authority: Legitimating news in the digital era. Columbia University Press.

Chen, G. M., Pain, P., Chen, V. Y., Mekelburg, M., Springer, N., & Troger, F. (2020). ‘You have to have a thick skin’: A cross-cultural perspective on how online harassment influences female journalists. Journalism, 21(7), 877–895. https://doi.org/10.1177/1464884918768500

Council of Europe. (2020). How do we protect journalists and other media actors? https://edoc.coe.int/en/media/8283-how-to-protect-journalists-and-other-media-actors.html

Council of Europe. (2023). How to protect journalists and other media actors? Extended. https://edoc.coe.int/en/media/11645-how-to-protect-journalists-and-other-media-actors-extended.html

Dalkey, N., & Helmer, O. (1963). An experimental application of the Delphi method to the use of experts. Management Science, 9(3), 458–467.

Edström, M. (2016). The trolls disappear in the light: Swedish experience of sexualized hate speech in the aftermath of Behring Breivik. International Journal for Crime, Justice, and Social Democracy, 5(2), 96–106. https://doi.org/10.5204/ijcjsd.v5i2.314

European Commission. (2020, December 3). Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions on the European Democracy Action Plan. COM (2020) 790. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0790

European Commission. (2021a, April 11). Protecting journalists and human rights defenders from strategic lawsuits against public participation (SLAPPs). https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/policies/justice-and-fundamental-rights/democracy-eu-citizenship-anti-corruption/democracy-and-electoral-rights/protecting-journalists-and-human-rights-defenders-strategic-lawsuits-against-public-participation_en

European Commission. (2021b, September 16). Recommendation on the protection, safety and empowerment of journalists. https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/recommendation-protection-safety-and-empowerment-journalists

Ferrier, M. (2018). Attacks and harassment: The impact on female journalists and their reporting. TrollBusters & International Women’s Media Foundation.

Glynn, M. A., & D’Aunno, T. (2023). An intellectual history of institutional theory: Looking back to move forward. Academy of Management Annals, 17(1), 301–330. https://doi.org/10.5465/annals.2020.0341

Grisham, T. (2009). The Delphi technique: A method for testing complex and multifaceted topics. International Journal of Managing Projects in Business, 2(1), 112–130. https://doi.org/10.1108/17538370910930545

Grøndahl Larsen, A., Fadnes, I., & Krøvel, R. (Eds.). (2020). Journalist safety and self-censorship (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780367810139

Høiby, M., & Ottosen, R. (2019). Journalism under pressure in conflict zones: A study of journalists and editors in seven countries. Media, War & Conflict, 12(1), 69–86. https://doi.org/10.1177/1750635217728092

Holton, A. E., Bélair-Gagnon, V., Bossio, D., & Molyneux, L. (2021). “Not their fault, but their problem”: Organizational responses to the online harassment of journalists. Journalism Practice, 17(4), 859–874. https://doi.org/10.1080/17512786.2021.1946417

Hoxha, A., Andresen, K., & Mulliqi, G. (2024). Solidarity, safety and journalism: Collaboration between Ukrainian and Kosovar journalists in times of war. Journalism, 26(4), 843–861. https://doi.org/10.1177/14648849241303112

Ivask, S. (2024). Teaching safety of journalists: Student responses and solutions to occupational risks and hostility. Journalism & Mass Communication Educator, 79(3), 306–322. https://doi.org/10.1177/10776958241248731

jam. (2024, December 4). Aicina ziņot par naida runu un vajāšanu pret žurnālistiem un mediju darbiniekiem. Latvijas Žurnālistu Asociācija. https://latvijaszurnalisti.lv/aicina-zinot-par-naida-runu-un-vajasanu-pret-zurnalistiem-un-mediju-darbiniekiem/

Juzefovičs, J., & Vihalemm, T. (2020). Keeping channels open or screening out? The digital practices of Baltic Russian-speakers during the Russia-Ukraine conflict. Russian Journal of Communication, 12(3), 262–283. https://doi.org/10.1080/19409419.2020.1851454

Kantola, A., & Harju, A. A. (2023). Tackling the emotional toll together: How journalists address harassment with connective practices. Journalism, 24(3), 494–512. https://doi.org/10.1177/14648849211055293

Kerševan, T., & Poler, M. (2023). Silencing journalists in matters of public interest: Journalists and editors assessments of the impact of SLAPPs on journalism. Journalism, 25(12), 2485–2503. https://doi.org/10.1177/14648849231210695

Koliska, M., & Assmann, K. (2021). Lügenpresse: The lying press and German journalists’ responses to a stigma. Journalism, 22(11), 2729–2746. https://doi.org/10.1177/1464884919894088

Kreijere, D. (2024, April 11). Sods medijam par nepietiekami precīzu un neitrālu informāciju. Saruna ar advokāti. LSM. https://lr1.lsm.lv/lv/raksts/mediju-anatomija/sods-medijam-par-nepietiekami-precizu-un-neitralu-informaciju.-s.a190843/

Krøvel, R., Palumbo, F., & Orgeret, K. S. (2023). Introduction: Understanding roots and betweenness defining safety of journalists as a sub-field of research. Reading between the lines. Journalism Studies, 24(7), 825–837. https://doi.org/10.1080/1461670X.2023.2206494

Lauerer, C., Grünewald, M., Hanitzsch, T., Godole, J., Zguri, R., Godole, B., Amado, A., Bongiovanni, M., Rotelli, N., Luque, F., English, P., Hanusch, F., Löhmann, K., Meier, R., Mitterstainer, R., Preibisch, K. D., Riedl, A., Seethaler, J., Standaert, O., … Alakoaa, A. (2025). Worlds of journalism study wave 3 (2021-2024). Consolidated dataset [Dataset]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.15280739

Lewis, S. C., Zamith, R., & Coddington, M. (2020). Online harassment and its implications for the journalist–audience relationship. Digital Journalism, 8(8), 1047–1067. https://doi.org/10.1080/21670811.2020.1811743

Liepa, L. (2023). Iespējamās izmaiņas Latvijas Republikas tiesību aktos, kas sekmētu ES direktīvas priekšlikuma mērķu sasniegšanu Latvijā, paredzot mediju augstāku aizsardzību pret SLAPP pazīmēm atbilstošām tiesvedībām. https://ej.uz/juridatzinums

Linstone, H. A., & Turoff, M. (Eds.). (1975). The Delphi method: Techniques and applications. Addison-Wesley.

Lowrey, W., & Woo, C. W. (2010). The news organization in uncertain times: Business or institution? Journalism & Mass Communication Quarterly, 87(1), 41–61. https://doi.org/10.1177/107769901008700103

Maijanen, P., von Rimscha, B., & Głowacki, M. (2019). Beyond the surface of media disruption: Digital technology boosting new business logics, professional practices and entrepreneurial identities. Journal of Media Business Studies, 16(3), 163–165. https://doi.org/10.1080/16522354.2019.1700095

Mesquita, L., & de-Lima-Santos, M. F. (2023). Blurred boundaries of journalism to guarantee safety: Approaches of resistance and resilience for investigative journalism in Latin America. Journalism Studies, 24(7), 916–935. https://doi.org/10.1080/1461670X.2023.2185078

Miller, K. C. (2023). The “price you pay” and the “badge of honor”: Journalists, gender, and harassment. Journalism & Mass Communication Quarterly, 100(1), 193–213. https://doi.org/10.1177/10776990221088761

Miller, K. C., & Lewis, S. C. (2022). Journalists, harassment, and emotional labor: The case of women in on-air roles at US local television stations. Journalism, 23(1), 79–97. https://doi.org/10.1177/1464884919899016

Mitchell, T. S. (2025). Human rights, impunity and anti-press violence: How journalists survive and resist. Taylor & Francis.

Mohabeer, R. N. (2021). A method to analyse invisibility: Navigating the dissonance between woke and safe. Current Sociology, 70(7), 1031–1047. https://doi.org/10.1177/00113921211017605

Napoli, P. M. (2014). Automated media: An institutional theory perspective on algorithmic media production and consumption. Communication Theory, 24(3), 340–360. https://doi.org/10.1111/comt.12039

Okoli, C., & Pawlowski, S. D. (2004). The Delphi method as a research tool: An example, design considerations, and applications. Information & Management, 42(1), 15–29. https://doi.org/10.1016/j.im.2003.11.002

Orgeret, K. S., & Tayeebwa, W. (2020). Introduction: Rethinking safety of journalists. Media and Communication, 8(1), 1–4. https://doi.org/10.17645/mac.v8i1.2873

Ostrovskis, T. (2023, May 23) Kādēļ NEPLP sodīja TVNET ar 8500 eiro: Mediju un varas patiesās attiecības Latvijā. TVNET. https://www.tvnet.lv/7780378/kadel-neplp-sodija-tvnet-ar-8500-eiro-mediju-un-varas-patiesas-attiecibas-latvija

Panievsky, A. (2022). The strategic bias: How journalists respond to antimedia populism. The International Journal of Press/Politics, 27(4), 808–826. https://doi.org/10.1177/19401612211022656

Posetti, J., Aboulez, N., Bontcheva, K., Harrison, J., & Waisbord, S. (2021). Online violence against women journalists: A global snapshot of incidence and impacts. ICFJ – UNESCO.

Priya, S. P. (2021). Case study method of research. International Journal of Scientific & Technology Research, 10(4), 324–328.

Räber, M. (2023). Struggles over recognition under conditions of hypervisibility: Honneth, Rancière, and Ellison on the politics of perception. Critical Horizons, 24(4), 389–404. https://doi.org/10.1080/14409917.2023.2286869

Reporters Without Borders. (2024). 2024 World press freedom index – Journalism under political pressure. https://rsf.org/en/2024-world-press-freedom-index-journalism-under-political-pressure

Rožukalne, A., Kažoka, A., & Siliņa, L. (2024). “Are journalists traitors of the State, really?” — Self-censorship development during the Russian–Ukrainian war: The case of Latvian PSM. Social Sciences, 13(7), Article 350. https://doi.org/10.3390/socsci13070350

Rožukalne, A., & Skulte, I. (2024). Monitoring media pluralism in the digital era: Application of the Media Pluralism Monitor in the European member states and candidate countries in 2023. Country report: Latvia. CMFP. https://cadmus.eui.eu/server/api/core/bitstreams/36bc977a-45ac-5b65-895d-b8276b6f298e/content

Slavtcheva-Petkova, V., Ramaprasad, J., Springer, N., Hughes, S., Hanitzsch, T., Hamada, B., Hoxha, A., & Steindl, N. (2023). Conceptualizing Journalists’ safety around the globe. Digital Journalism, 11(7), 1211–1229. https://doi.org/10.1080/21670811.2022.2162429

Šulmane, I., & Uzule, L. (2018). Latvijas žurnālisti un mediju darbinieki. In V. Zelče (Ed.), Latvijas mediju vides daudzveidība (pp. 93–116). LU Akadēmiskais Apgāds.

Trappel, J., & Tomaz, T. (Eds.). (2021). Success and failure in news media performance: Comparative analysis in the Media for Democracy Monitor 2021. Nordicom.

Trionfi, B., & Luque, J. (2019). Newsroom best practices for addressing online violence against journalists: Perspectives from Finland, Germany, Poland, Spain and the United Kingdom. IPI.

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (2012a). Implementation strategy 2013–2014: UN plan of action on the safety of journalists and the issue of impunity. http://www.unesco.org/new/fileadminMULTIMEDIA/HQ/CI/CI/pdf/official_documents

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (2012b). UN plan of action on the safety of journalists and the issue of impunity. https://en.unesco.org/un-plan-actionsafety-journalists

Verza, S. (n.d.). SLAPP: The background of strategic lawsuits against public participation. European Centre for Press & Media Freedom. https://www.ecpmf.eu/slapp-the-background-of-strategic-lawsuits-against-public-participation/

Villagrán Sánchez, Á., & López Pan, F. (2024). Beyond journalism about journalism?: Assessing the impact of metajournalistic discourse on journalism studies. Journalism Studies, 26(2), 161–180. https://doi.org/10.1080/1461670X.2024.2414349

Waisbord, S. (2022). Can journalists be safe in a violent world? Journalism Practice, 16(9), 1948–1954. https://doi.org/10.1080/17512786.2022.2098524

Waisbord, S. (2024). Mob censorship: Online harassment of US journalists in times of digital hate and populism. In O. Westlund, R. Krøvel, & K. S. Orgeret (Eds.), Journalism and safety (pp. 30–46). Routledge.

Žurnālistes Spriņģes Vajāšanā Apsūdzētajam Sondaram Piespriests Cietumsods. (2022, March 3). DELFI. https://www.delfi.lv/news/national/criminal/zurnalistes-springes-vajasana-apsudzetajam-sondaram-piespriez-cietumsodu.d?id=54141874

Publicado

28-10-2025

Como Citar

Rožukalne, A., Stakle, A., & Skulte, I. (2025). Entre a Inércia Institucional e a Vulnerabilidade Sistémica: Compreender as Ameaças Invisíveis à Segurança dos Jornalistas. Comunicação E Sociedade, 48, e025019. https://doi.org/10.17231/comsoc.48(2025).6404

Edição

Secção

Artigos Temáticos